چکیده:
باتوجه به اینکه زنان دراداره نظام کشور، نقش گسترده ای دارند در این نوشتار بر اساس مکتب حیات بخش اسلام، نقش مشارکت زنان با مطرح کردن الگوهای قرآنی و اسلامی در عرصه های مختلف جامعه از جمله مشارکت سیاسی ،فرهنگی، اقتصادی و به خصوص مشارکت خانواده ارائه می گردد. و نشان داده می شود که نقش زنان، جدا از موقعیت مردان نیست و همگامی زن و مرد و مشترک بودن آن دو در مشارکت عرصه های مختلف اجتماعی می تواند جایگاه و اهمیت زنان را در جامعه اسلامی مشخص کند و سبب به کارگیری شایسته زنان ایرانی-اسلامی در نظام کشور، مطابق با مکتب اسلام باشد. همچنین ضمن تیین جایگاه خانواده و اهمیت آن پیامدهای مشارکت زنان را توضیح داده ونهایتا راه کارهایی برای پیامدهای سوء آن ارائه می گردد.
1-مقدمه
از همان زمان که تاریخ حیات بشر رقم خورد،زنانی که استمرار حیات بشریت به دست آنان رقم می خورد و مفتخر به تربیت مردان بزرگ تاریخ بوده اند، همواره سهم بسزایی در تأثیرگذاری بر تمامی شؤون اجتماعی و سیاسی داشته اند.
مکتب اسلام نیز در پرتو راهنمایی های قرآن و سنت نبوی و عترت رسول مکرم اسلام به زن آن چه را که شایسته ی او بود اعطا نمود؛ و شرایط را به گونه ای فراهم آورد که زن بتواند با حفظ شؤون اسلامی و انسانی و با توجه به استعدادهای به ودیعت نهاده شده، در تمام میدان ها که نیاز به حضور اوست ایفا ی نقش کند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز تحولی ارزشی نسبت به جایگاه زنان ایجاد گردید به طوری که زنان با پی بردن به هویت ارزشمند خود ثابت نمودند که می توانند در نظام اسلامی همدوش مردان در صحنه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نقش متعالی خویش را ایفا کنند. اما با توجه به حساسیت و تاثیر گذاری و چالش برانگیز بودن این موضوع در کشور ما ضروری است تحقیقات دقیقی در این باره، به عمل آید زیرا هنوز کم نیستند مردانی که تمایل ندارند، سنت های گذشته را به نفع نگاه اصیل اسلامی، کنار بگذارند و نمی توانند زندگی سالمی را با زنان رشد یافته، ادامه دهند. بنابر این در این نوشتار، موضوع مشارکت زنان از دیدگاه اسلام و سپس پیامد های این مسئله بررسی می شود.
2- مشارکت سیاسی
مشارکت سیاسی زنان مسلمان ، تازگی ندارد و به تقلید از زنان غربی و بر مبانی لیبرالیستی صورت نمی گیرد، بلکه پیشینه ای به قدمت ظهور اسلام داشته و با پیروی از الگوهای زنان مبارز مسلمان و بر مبانی اعتقادی دین مبین اسلام بوده و از معارف ناب کتاب آسمانی؛ قرآن کریم و سنّت نبی اکرم (صلّی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السّلام) تغذیه می گردد. از دیدگاه قرآن کریم، همکاری در سازندگی جامعه از طریق فریضه ی امر به معروف و نهی از منکر بر دوش هر دو جنس زن و مرد نهاده شده و از شاخصه های ایمانی آنان به شمار آمده است.«والمؤمنون والمؤمنات بعضهم أولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر»(توبه/۷۱) این فریضه، عامل سازنده ی افراد جامعه و بزرگ ترین قیام ها و تحوّلات سیاسی و اجتماعی در طول تاریخ اسلام بوده است. به موجب این فریضه، زن موظّف است که نقش تربیت و اصلاح جامعه را داشته باشد.
زن از توانمندی اداره ی سیاسی جوامع بزرگ و کشورداری نیز برخوردار است. قرآن کریم برای نمونه از بلقیس ملکه ی سبا نام می برد که با ایمان خود به سلیمان نبی، نمونه ی مدیریت سیاسی برتر گشت. طرح داستان بلقیس و حکومت او در کنار حاکمیت کامل سلیمان (علیه‌السلام) نکته قابل توجه و تدبر است و آن حاکی از اهمیت و نقش اساسی این زن در عرصه مدیریت سیاسی، نظامی و اجتماعی می‌کند. زنی که به جای مقابله با رهبر الهی با اقدام و تصمیم صحیح به او ایمان آورد و خود و کشورش را از هلاکت دنیوی و اخروی نجات داد (نمل/۱۹-۴۴)
همچنین امیرالمومنین در نبردهای داخلی خویش که فقیهان سیاسی از آن به نام «مقاتله به بغته» یاد کرده اند، زنان را تا مدیریت سیاسی، تحلیل حوادث، تبیین اهداف احزاب دشمن پیش برده اند. حضور ملموس و تاثیرگذار زن تا این حد از ایفای نقش اجتماعی و سیاسی مهم تر از نصب آن ها به عنوان عامل، والی و مستوفی است. به همین جهت بود که معاویه در خطاب به این زنان می گفت: علی بن ابیطالب به گونه ای شما را در فهم مسایل دینی و اجتماعی و سیاسی پرورانده و توانمند کرده که به هیچ وجه تاب تحمل ستم و بی عدالتی نخواهید داشت.(آیینه وند،مجموعه مقالات سی سال با تاریخ)
حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) نیز مظهری از زنان حاضر در فعالیتهای سیاسی بوده اند، ایشان با خطبه خواندن، افکار عمو می را در دفاع از ولایت، روشن و سردمداران حکومت را به دلیل عملکرد غاصبانه شان محاکمه نمودند. همچنین، حضرت با تدوین وصیت نامه، عملا غاصبان ولایت را زیر سئوال برد.( قروینی،1392،ص 561)
يكي دیگر از نمونه هاي بارز مديريت زن، حضور حضرت زينب (سلام الله علیها) در كربلا است که بعد از شهادت امام حسين (علیه السلام) عملا رهبري انقلاب را بر عهده گرفتند وسازماندهی اسیران و هدف مند کردن اسارت را بعهده داشتند.(محلاتی ،3/ص57)
امام خمینی (رحمه الله علیه)نیز جایگاه زن را منوط به ارزش و انسانیتی می داند که او نسبت به خود قائل است، بنابراین از آنجا که نیمی از پیکرة هر جامعه ای را زن، تشکیل می دهد جایگاه رفیعی در تحولات و مسائل سیاسی دارد که می تواند با اتکا به ارزشهای درونی خود به این امر دست یابد ، جایگاهی که می تواند نقش اساسی در ارگان حکومت اسلامی، بازی کند و باعث رشدو شکوفایی نظام اجتماعی گردد.وی در پاسخ به این پرسش که زنان از نظر اسلام تا چه حد مجازند در ساختمان بنای حکومت اسلامی، شرکت نمایند فرمودند:زنان از نظر اسلام، نقش حساسی در بنای جامعه اسلامی دارند و اسلام زن را تا حدی، ارتقا می دهد که او می تواند مقام انسانی خود را در جامعه باز یابد و از حد شیئ بودن، بیرون بیاید و متناسب با چنین رشدی می تواند در ساختمان حکومت اسلامی، مسؤولیت هایی بر عهده گیرد. حضرت امام (رحمه الله علیه)، با برشمردن مسئوليت زنان در حکومت اسلامي ميفرمايد: زن بايد در مقدرات اساسي مملکت دخالت کند و عنايتي که اسلام به زنان دارد، بيشتر از عنايتي است که به مردان دارد. ايشان، حضور و دخالت زنان در امور سياسي را لازم ميداند و معتقد است: براي حفظ جامعه اين امر واجب است. امام اين اعتقاد را برگرفته از اسلام ميداند و ميفرمايد: زنها هم بايد در فعاليتهاي اجتماعي و سياسي، همدوش مردها باشند؛ البته با حفظ آن چیزهایی که اسلام فرموده است.(جایگاه زن در اندیشه امام خمینی(ره)،1374،ص66)
3-مشارکت فرهنگی و اجتماعی
در داستانهای تاریخی قرآن به زنانی برگزیده و ممتاز بر می‌خوریم که در فراست و هوش، سرشار و در توانایی بر درک حقایق و حل مسائل اجتماعی، فرهنگی به منزلت بالایی رسیده بودند. آنان مدیران کارآمدی بودند که در راه خدا و حفظ پایداری دین خدا، قیام کردند و با مبارزه علنی و غیر علنی خود به حفظ ارزشهای الهی پرداختند. این زنان اساس تربیت الهی و حفظ فرهنگ دینی به شمار می‌آیند. از این رو بخش مهمی از آیات قرآن در مورد این زنان و حکایت سرگذشت آنان نازل شده، تا بدین طریق نسل‌های مختلف را متوجه ارزش و جایگاه آنان نموده و آنها بتوانند با الگو قرار دادن این زنان بزرگ، گامهای صحیح و استواری را در مسیر زندگی و فعالیتهای اجتماعی خود بردارند.
زنان صدر اسلام نیز در شرایطی که در پرتو تعالیم ارزشمند اسلام نصیب شان شد، در پیشبرد قافله ی تمدن و بقاء فرهنگ اسلامی کمتر از مردان نبوده اند و کافی است تأثیر بانوان بزرگ اسلام چون: حضرت خدیجه(سلام الله علیها)، حضرت فاطمه(سلام الله علیها) و حضرت زینب(سلام الله علیها ) و … را بررسی کنیم تا شاهد صدق و صحت این ادعا باشد. به عنوان مثال : حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) در مدینه حوزه علمیه تأسیس کردند تا به شبهات مردان و زنان، پاسخ بدهند.خانم‌ها نامه‌های شوهرانشان را نیز خدمت آن حضرت می‌آوردند و ایشان پاسخ میدادند. از آنجا که اصلاح و احیاء جامعه دینداران بدون اصلاح فرهنگ و ساخت فکری جامعه و احیاء فهم درست و توانمند دینی، ممکن نیست، نهضت فاطمه (سلام الله علیها) نیز در حوزه فکر دینی و جامعه دینداران می باشدکه درخطبه های آن حضرت مشهود است. (قزوینی، 1392،ص 457و777)
در منابع اسلامی نیز به نصوصی برخورد می كنیم كه نشانگر جایگاه والای زن در اجتماع است، هجرت و مخالفت با نظام حاكم جاهليت و اظهار آزادانه ايمان قلبي از مهمترين حركت اجتماعي محسوب مي‌شود، كه قرآن آن را براي زنان اجازه داده است، اين حركت یکی از جلوه های بارز مشارکت اجتماعی محسوب می شود و نشان مي‌دهد که ايمان داشتن، مبارزه با ظلم، هجرت در راه خدا، ويژه‌ي مردان نيست بلكه زنان نيز به اندازه مردان در جامعه نقش تعيين كننده دارند. (نساء/97)
بيعت نیز يكي دیگراز اين نقش‌های مشارکت اجتماعی است. بيعت زنان با پيامبر(صلوات الله علیه) گوياي اين حقيقت است كه زنان در شئون اجتماعي استقلال دارند، خود اسلام مي‌آورند، مهاجرت مي‌كنند، با اراده و اختيار زندگی خویش را مدیریت مي‌كنند. «يا ايّها الذين آمنوا اذا جاء كم المؤمنات يبايعنك علي ان لايشركن بالله شيئاً و لا يسرقن و لا يزنين ولا يقتلن اولادهنّ و لا يأتين ببهتان يفترينه بين ايديهنّ و ارجلهنّ و لا يعصينك في معروف فبايعهنّ. اي پيامبر هنگامي كه زنان مؤمن نزد توآيند، تا با تو بيعت كنند، كه چيزي را شريك خدا قرار ندهند، دزدي و زنا نكنند، فرزند خود را نكشند، افترا نزنند، در هيچ كار شايسته‌اي مخالفت فرمان تو نكنند، با آنها بيعت كن.»(ممتحنه/ آیات10-12)
بنابراین،زن در محيط اسلامى می تواند رشد علمى كند،رشد شخصيتى كند،رشد اخلاقى كند، و در اساسى‌ترين مسائل اجتماعى در صفوف مقدم قرار مي گيرد، و در عين حال ارزشش به عنوان یک زن باقى ماند.
4-مشارکت اقتصادی
در نظر اسلام، زن به اعتبار انسان بودن خود (که کاملاً با مرد مساوی است) حق مالكیت و تصرف در اموال خویشتن و همچنین، حق شرکت در تمام مشاغل آزاد و اداری، اعم از خدماتی، تولیدی، توزیعی، صادراتی، وارداتی، کشاورزی صنعتی، علمی، دانشگاهی، و… را دارد. قرآن كریم در این زمینه می فرماید:«لِّلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِّمَّا اكْتَسَبُواْ وَلِلنِّسَاء نَصِیبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ» (نساء، 32) «برای مردان از آنچه كسب كرده اند، بهره ای است و برای زنان از آنچه كسب كرده اند، بهره ای است».این آیه،كسب و تلاش اقتصادی و مالكیت مردان و زنان را تأیید می كند و این تصور غلط را كه مالكیت و كسب و تلاش اقتصادی، منحصر به مردان است، از بین می برد.
تاریخ بیان گر آن است که در زمان رسول خدا(صلوات الله علیه) زنان زیادی به فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی می‌پرداختند و نه تنها پیامبر(صلوات الله علیه) آنها را منع نمی‌کرد؛ بلکه در مواردی آنها را نیز راهنمایی می‌نمودند . برای نمونه؛ قیله انماری تاجر بوده و درباب داد و ستد از پیامبر راهنمایی می گرفته است. حضرت خدیجه(سلام الله علیها) که از زنان بزرگوار و برگزیده است، خود تاجری ثروتمند بود که به مدیریت تجارت می‌پرداخت و پیامبر(صلوات الله علیه) نیز برای مدتی از جانب ایشان به تجارت مشغول بود. (کلینی، ج 5، ص 151.) همچنین در مكه و زمان رسول الله (صلي الله عليه وآله) امور حسبه (مالي) را «سمراء بنت نهيك الا سديه» بر عهده داشت. وي با شلاق، كساني را كه در داد و ستد، غش و فريبكاري مي كردند، مجازات مي كرد. امور حسبه از مهمترين و خطيرترين مناصبي است كه شخص مي تواند در جامعه اسلامي بر عهده گيرد.از واگذاري اين مسئوليت به زن مي توان ميزان اعتماد بالا تواناييها و شايستگي هاي زن را در پذيرش مسئوليت، در زمان پيامبر (صلي الله عليه و آله) فهميد( شيماء الصراف، ص25)بنابر این در اسلام مطلبي درباره ممنوعيت كار كردن زن نيامده است، بلكه پیامبر(صلي الله عليه وآله) زن را به حضور در فعاليتها و به عهده گرفتن وظايف و مناصبي خواند، كه به مقتضاي جامعه نو پيداي اسلام به وجود آمده بود.
از این رو امروز زنان مسلمان در بیشتر جوامع اسلامی از جمله در جمهوری اسلامی ایران به سبب اجازه اسلام، توانسته‌اند در همه گونه مشاغل سیاسی و اداری و قضائی یا خدماتی و بازرگانی (به جز چند مورد) وارد شده و سهم مهمی در هر جامعه داشته باشند. حتی در رابطه با قانون شرع مبنی بر «لزوم اذن شوهر در خروج زن از منزل» دستور داده اند اگر ممانعت شوهر از خروج زن از منزل موجب اضرار باشد، مرد حق ندارد همسر خود را از این کار منع کند؛(مگر در مورد منافات داشتن شغل زن با مصالح خانوادگی یا حیثیت خودش یا همسرش) حتی در این مورد امکان برخورد قضایی با شوهر در اسلام پیش بینی شده است .(قانون مدنی، ماده 1117) اما با وجود این ، نظر به اینکه اسلام برای پیش گیری روابط ناسالم دو جنس مخالف، و جاذبه‌های جنسی شدیدی که در میان آنان هست و می‌تواند منشأ زیان های بزرگ اجتماعی و خانوادگی شود، ورود زن را به کارهائی که سبب تماس مستقیم و مستمر با مردان می‌شود،تشویق نمی‌کند بلکه ترجیح می‌دهد که با ملایمت و نه اجبار، زنان را به کار در محیط های سالم تر تشویق نماید.
5-مشارکت در امور خانواده
اَلرَّجُلُ سَیدُ اَهلِهِ وَالمَرأَةُ سَیدَةُ بِیتِه : مرد سید و بزرگ خانواده اش ، و زن سیده و بزرگ خانه است (زغلول، 1410 ،ج5، ص160)
از دیگر صفات زیبنده زن مسلمان، مشارکت در امور داخلی خانواده و نظارت مسئولانه وی بر فضای داخلی خانواده می باشد. حضرت امیر المؤمنین علی (علیه السلام) به نقل از پیامبر (صلوات الله علیه) می فرمایند: یکی از جلوه های «کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته» با نقش و وظیفه زن در درون خانه آغاز می شود. حضرت در این باره می فرماید: «والمره راعیه علی بیت زوجها و هی مسئوله»( نوری. ج14، ص248) زن ناظر و مسئول فضای داخلی خانه و خانواده و همسرش است، لذا از مصادیق روشن و مبرهن نظارت عمومی، نظارتی است که در فضای خانواده بر عهده همسر (زن) گذارده شده است. با این نظارت، چالشهای درون خانواده رنگ می بازد و زمینه یک زندگی سالم فراهم می شود.
این مقامی که در شأن زن گفته شد، نشان دهنده ی ارزش، نقش و منزلت زن در خانواده ی اسلامی است. نقش زن در خانواده از همان ابتدای شکل گیری اسلام با آغاز زندگی امیرمؤمنان (علیه السّلام) و حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) به روشنی مشخص و الگوی دیگر زنان مسلمان شد به گونهای که بانوی بزرگ اسلام ، با انتخاب کار منزل و پرداختن به امور خانه و همسر و تربیت فرزندان، مهمترین جایگاه زن مسلمان -که این تکلیف ارجح بر تمام تکالیف، وظایف و دیگر جایگاههای زن می باشد -را برای تمامی زنان به تصویر کشیدند. البته منظور این نیست که زن از دیگر فعالیت ها، یعنی فعالیت های بیرون از خانه، جهاد در راه خدا، داشتن مسئولیت اجتماعی و دیگر بهره مندی های اجتماعی که برای او فراهم است محروم بماند، زیرا اسلام نه تنها زنان را از فعالیت اجتماعی و پاداش جهاد در راه خدا محروم نساخته بلكه با ديدي وسيع به اين مسأله نگريسته است.
اما به خاطر اهمیت بحث چند مورد از نقش های مشارکت زنان در نظام خانواده را مطرح می گردد:
5-1 نقش زن در اقتصاد خانواده
اقتصاد خانواده به معنای چگونگی سامان دهی و مدیریت منابع خانه است. خانواده سازمانی است که تولید و توزیع کالاهای مورد نیاز، را فراهم می سازد و زن به عنوان یکی از دو رکن اساسی خانواده در این مدیریت، نقش اساسی را ایفا می کند. جایگاه مادری و همسری عمده ی منابع مصرف را به زن می سپارد و انتظار می رود که او بتواند با سازماندهی و مدیریت صحیح، بهترین انتخاب ها و گزینش ها را داشته باشد و با برنامه ریزی و اجرای صحیح، در رشد و توسعه ی اقتصاد خانواده، نقش مؤثر ایفا نماید. پیداست که درآمد خانواده، تنها می تواند درصدی از نیازهای افراد خانواده را تأمین کند؛ از این رو باید از میان خواسته ها، بهترین و لازم ترین انتخاب به عمل آید.و این مادر است که می تواند با مهیا کردن شرایط صحیح ،برای افراد خانواده به حداکثر سازی رفاه و مطلوبیت افراد خانواده بپردازد تا تمامی افراد خانواده با عزت نفس، تندرستی روح و جسم و تعلیم و تربیت و آموزش صحیح، سرمایه ی انسانی خود را در جهت اعتلا و رضای خدا به کار گیرند، همان گونه که قرآن کریم نیز بر این سازمان دهی اقتصاد در خانواده تاکید فرموده:« والَّذِینَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَاما: و کسانى که چون خرج مى کنند اسراف نکنند و بخل نورزند و میان این دو معتدل باشند.»(فرقان/67)
5-2 نقش زن در تربیت خانواده
تربیت صحیح فرزندان برای ساختن جامعه ای سالم، یکی از وظایف مهم زنان در حوزه مدیریت خانواده است. هر فرد جامعه از ایام کودکی، زیر نظر مادر، شخصیت اش شکل می گیرد، از کودکی می آموزد که در آینده چه نقشی را ایفا کند. تربیت مدیران کارآمد توسط زنان انجام می پذیرد و این وظیفه ی زن را می توان «مدیریت پایه» نام نهاد. جایی که زن باید حتما حضور داشته باشد، بحث تربیت فرزند است و گرنه نمی تواند تمدن ساز باشد. عامل اجتماعي كه مي تواند محبت را ايجاد كرده و توسعه دهد، زنان هستند. لذا از اين طرق زنان، هم حضور مستقيم در تكامل خواهند داشت و هم در بالا بردن کرامت انسانی، مؤثر خواهند بود.»( مكنون،1381، شماره 2، ص 8) چنین است که امام خمینی (رحمه الله علیه) می فرمایند:از دامن زن، مرد به معراج می رود . (امام خمینی(ره)،ج6، 194) حضرت زهرا(سلام الله علیها) به عنوان بهتربن الگو در این زمینه با مدیریت همه جنبه های تربیتی، بالاترین و موفق ترین چهره های انسانی را تربیت نموده و به جامعه بشریت ارائه داده است آن حضرت، شوق بندگی و خضوع، در برابر معبود را از همان دوران کودکی در جان فرزندان خود، تقویت نمود و آنان را چنان تربیت کرد که بهترین کارها را عبادت خداوند بدانند و از آن بالاترین لذت ها را ببرند. به عنوان مثال می توان به ایجاد روحیه انفاق و بخشش گروهی و خانوادگی در فرزندان توسط حضرت اشاره کرد که نمونه بارز آن، انفاق قرص های نان همه اعضاء خانواده به یتیم، اسیر و مسکین است که نقل قصه آن را سوره «انسان» به تفصیل آمده است.(انسان / آیه8 ) وهمچنین ایجاد روحیه جهادی و دشمن ستیزی در فرزندان است که نمونه آن، تربیت جنگاوران و مجاهدانی همچون امام حسن و امام حسین و زینب کبری (علیهم السلام) است.
5-3 نقش زن در مدیریت روانی خانواده
از نظر روانی، زن دارای عواطفی رقیق و قلبی مهربان و دارای غریزه پرستاری و مهرورزی است، از این رو وجود او همواره می‌تواند اثری آرامش بخش داشته باشد و محیط زندگی عاطفی و شیرین شود و حتی این عاطفی و لطیف شدن آن از خانه به کوچه و بازار و جامعه منتقل گردد. زن در قرآن سبب آرامش مرد و خانه آسایشگاه آرام بخشی برای همه خانواده معرفی شده است. (آیه 21 – سوره روم)
یکی از اموری که مایه تحکیم پیوند تربیتی است و در توصیه های اسلامی برآن تأکید شده است ، بر به زبان آوردن مهر است. براساس تحقیقات روان شناسان اجتماعی و روان کاوان درباره کودکان از جوامع مختلف، کمبود یا عدم محبت ،عواقب خطرناکی را برای فرد و جامعه به بار می آورد. اطفالی که در دوره کودکی محبت نبینند، در بزرگی خشن، ناهموار و عقده ای می شوند. همچنین به بیماری های جسمی و بیماری های روانی همچون بدبینی، پر توقعی، یأس، زودرنجی، و نارضایتی مبتلا می گردند و منشأ بسیاری از شرارت ها و جنایت های کودکان، نوجوانان و حتی بزرگ سالان می شوند.(قائمی،1355،ص178)
یکی دیگر از مظاهر ابراز عواطف و یکی از بهترین راه های ایجاد ارتباط عاطفی، بوسیدن فرد مورد علاقه است که می تواند در بردارنده چند گونه پیام باشد و از حسنات و اعمال عبادی به حساب می آید بوسه های مکرر فاطمه زهرا(سلام الله علیها) بر فرزندان خود و تأکید قولی و عملی بر این رفتار بیانگر لزوم عواطف و ایجاد ارتباط عاطفی با نزدیکان از طریق بوسیدن و بوییدن می باشد.(نیلی پور، 1385، ص180-182)
5-4 نقش زن در تغذیه خانواده
مدیر لایق و قوی برای تغذیه سالم و کافی نیز برنامه ریزی می نماید. توجه به بهداشت و سلامتی روحی، روانی و جسمی افراد خانواده، افرادی سالم و نیرومند را به جامعه تحویل می دهد.روش تربیتی و اخلاقی حضرت زهرا(سلام الله علیها) در تامین لقمه ی پاک و حلال بهترین شیوه و تجربه برای ساختن نسلی پاک و سعادت مند است.
6- پیامد های مشارکت زنان در عرصه های مختلف بر نظام خانواده
تمام دستورهای اخلاقی و مقررات حقوقی خانواده و زناشویی در اسلام، برای استواری خانواده و کاهش جدائیها و طلاق است.از این رو باید مراقب باشیم آنچه در مورد مشارکت زنان بیان کردیم در حدی باشد که موجب تزلزل در بنیاد خانواده نشود، به عبارت دیگر، همان گونه که مردان نباید از تمام مسئولیت های پدری فقط به کسب درآمد، اکتفا کنند مشارکت زنان هم در عرصه های مختلف، باید در راستای پاسداری از استواری خانواده باشد.
امروزه ،مشارکت زنان معلول دو موج فکری است که متاسفانه در بسیاری موارد آموزه های آن با یکدیگر خلط شده است.یکی نگاه اصیل اسلامی که با طرح تفکرات انقلابی امام خمینی (رحمه الله علیه) راجع به زن مسلمان، جانی دوباره گرفت و زندگی زنان را متحول کرد. دیگری موج تفکرات فمینیستی که با ظهور انقلاب اسلامی متوقف شد، اما در دو دهه گذشته، هم زمان با رواج نظریات توسعه و مدرنیته در کشور، دوباره مطرح شده و امروز، از سوی منابع مختلف داخلی و خارجی حمایت می شود و حتی بسیاری از زنان پایبند به ارزش های دینی را نیز به تصور اسلامی بودن این آموزه ها با خود همراه کرده است.این دو موج فکری متناسب با خاستگاه شان، تأثيري عميق، بر نگرش ها و انتظارات زنان از زندگی زناشویی و خانوادگی برجای گذاشته اند.بخشی از این تغییرات پیامد های مثبتی به شرح زیر داشته که کاملا با دیدگاه اسلام که در بخش های قبل راجع به مشارکت زنان در عرصه های مختلف ، بیان شد هم سو است :
افزایش آگاهی و بینش اجتماعی آنان
ایجاد روحیه‌ی اعتماد به نفس، رشد، استقلال فکری و روحی آنان
مشارکت آنان در تصمیم‌گیری‌ها باعث می‌شود از حالت انفعالی خارج شده و به‌صورت فعال در اجتماع حاضر شوند.( گرنت، 1381، ص 76، 90)
آشنایی بیشتر با روش‌های افزایش بهره‌وری امکانات مادی و معنوی خانواده و تلاش در جهت افزایش بهره‌وری
افزایش توان مدیریتی زنان، که کمک به‌سزایی در تصمیم‌گیری‌های اساسی خانواده خواهد کرد.
استفاده از اوقات فراغت و جلوگیری از آسیب‌پذیری اجتماعی در اثر فقر و نیاز مالی به خصوص در مورد زنان بیوه و مطلقه
کمک به شادابی و سلامت روح و جلوگیری از افسردگی در اثر بیکاری و یکنواختی زندگی روزمره
بالا رفتن منزلت زن در جامعه
کمک به فهم و درک مسائل زنان باعث می‌شود که آنان با حضور در اجتماع بیشتر مشکلات و مسائل زنان را فهمیده و سعی در رفع آن می‌نمایند.
اما در مقابل بخشی دیگری از این تغییرات که تحت تاثیر تفکرات فمینیستی بوجود آمده و در تعارض آشکار با مفاهیم دینی است ،اموری است که اغلب ، باعث بروز معضلاتی درخانواده ها می شود : تحقیر ارزشها و نقش های زنانه ، ترویج برابری بدون لحاظ تفاوت های جنسیتی و تضعیف نقش های مادری و همسری برگرفته از آموزه های فمینیستی نمونه ای از این مشکلات است که با استناد به آموزه های اسلام وبرنامه ریزی هایی که دولت در این زمینه می تواند انجام دهد می توان از آسیب های روابط زنان و مردان در خانواده، جلوگیری کرد:
1.الگو برداری از زنان اسلامی به ویژه حضرت فاطمه (سلام الله علیها) که در حین این که در عرصه سیاست و اجتماع فعال بودند، مادر و همسری کامل و نمونه بودند.
2.ترویج مهارت های زندگی بر پایه اسلام از طریق دستگاه های مختلف نظام جمهوری اسلامی مانند: رسانه ملی و نظام آموزش و پرورش
3.سیاست گذاری در راستای حمایت زنان فعال در عرصه اجتماعی از طریق فرصت های شغلی،اجتماعی و… متناسب با شرایط آنان و طراحی برنامه جامعی از اشتغال زنان به صورت اسلامی و متناسب با خانواده در برنامه ریزی های کلان اجتماعی ، مثل کم کردن ساعات کار زنان متاهل ،می تواند راه کارهایی در جهت ازبین بردن این معضلات اجتماعی باشد.
نتیجه
بنابر آنچه بیان شد نظر اسلام یک نظر میانه است ،از دیدگاه اسلام، زنان فقط برای خانه نشینی خلق نشده اند، بلکه می توانند با حفظ شئونات اسلام ، هم در خارج از خانه و در فضای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و هم در فضای خانه، مشارکت داشته باشند، البته، باید توجه کرد که وظیفه اصلی زن ،مدیریت خانواده است که بنیادی ترین مدیریت ها ست ونباید تحت الشعاع قرار گیرد. بنابر این در این مسئله،با توجه به تاریکی و ظلمتی که در دنیای متمدن امروز، درباره ی زن مسلمان وجود دارد، باید توجه داشت که از یک سو گرفتار بعضی سنت های غلط گذشته مانند بی عدالتی و ظلم به زنان نشویم و از سوی دیگر آموزه های مدرن، سلامت، ثبات و حتی کیان خانواده را به خطر نیندازد و آسیب های جدی اجتماعی به وجود نیاورد.واین مهم میسر نمی شود مگر با اهتمام به اموری ازجمله:
بازشناسی زن، موقعیت و جایگاه زن در کتاب و سنت
الگوپذیری خانوده ها و زنان از خانواده ها و زنان نمونه اسلامی وحفظ وظیفه ی خود در خانه و خانواده (مادری، همسری و…)
زدودن تفکر غلط گروه های غیراسلامی، در مورد زن مسلمان با شناساندن حقوق مختلف زنان در جامعه
منابع و مآخذ
1.آیینه وند،صادق، (مجموعه مقالات سی سال با تاریخ)پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه،www.shafaqna.com
2.امام خمینی،صحیفه نور،کتابخانه اینترنتی مدرسه فقاهت
3.جایگاه زن در اندیشه امام خمینی،1374، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام
4.رسولی محلاتی،1373،نگاهی کوتاه به زندگانی حضرت زینب (سلام الله علیها)،قم،دفتر تبلیغات اسلامی
5.زغلول، محمد. 1410، موسوعة اطراف الحدیث النبوی، بیروت، عالم التراث
6.شيماء الصراف، اشتغال زنان از نگاه قرآن و سنت و نظر فقهاي گذشته و حال، مترجم: عبدالله اميني، پيام زن، شماره هشتم،
7.کلینی،محمدبن یعقوب،فروع کافی،قم،دارالحدیث
8.گرنت،تونی،1381، زن بودن، ترجمه‌ی فروزان گنجی‌زاده،ورجاوند
9.قانون مدنی،1388،بهرام تاجانی،تهران ،اندیشه عصر
10.قائمی، علی؛ 1355ش،خانواده و تربیت کودکان؛ تهران: برآبادی
11.قزوینی،محمد کاظم،1392،فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از ولادت تا شهادت،علی کرمی فریدنی،قم،نشر مرتضی
12.مكنون، ثريا، روزنامه صداي عدالت، 10/4/81، شماره 2، ص 8
13.محلاتی،ذبیح الله،ریاحین الشریعه،تهران،دارالکتب الاسلامیه
14.نورى، حسين. بی تا ،مستدرك الوسايل. ، بيروت، آل البيت
15.نیلی پور، مهدی؛ 1385ش،فرهنگ فاطمیه(الفبای شخصیتی حضرت زهرا (ع))؛اصفهان، مرکز فرهنگی شهید مدرس
نویسنده : دبیر فلسفه و دینی دبیرستان امام حسین (ع) دوره دوم ، خانم سمانه پروانه
تأیید کننده مطلب: مدیریت آموزشگاه ، خانم دکتر کفاش